همواره در راســتای رونق گرفتن شهرها در طول تاریخ، پیوسته شکاف میان میان شــهر و روستا عمیق تر می شــود؛ آثار مکتوب حکایت از اهمیت شهرها و مورد توجه قرار گرفتن بیشتر شهرها نسبت به روستاها، از طرف دولت ها دارند:

چو از شهر یکسر بپرداختند بگرداندرش روستاها ساختند

”فردوسی

و یا:بتو دادم آن شهر و آن روستا               تو بفرست اکنون یکی پارسا”

فردوسی

و یا این بیت از ســعدی که به طور ضمنی اشــاره به اختلاف عمیق میان روستا و شهر دارد:

چه مصر و چه شام و چه بر و چه بحر   همه روستایند و شیراز شهر

ادامه دارد

درست در همان نقطه ای که عده ای صف بسته بودند تا پنیر کوپنی شان را بگیرند، عده ای هم صف بسته بودند که رومه های عصر توزیع شود!

این شادیبا» هم که عادت دارد همه چیز را به چشم ایراد و انتقاد نگاه کند، بنا کرد به عیب جویی .

بی انصاف، دیگر هیچ فکر نکرد که این دوتا صف از یک مسئله مثبت و مفیدی هم حکایت می کند و آن، وجود موازنه و هماهنگی بین توسعه اقتصادی و توسعه فرهنگی است و نشان دهنده این واقعیت امیدبخش است که سطح فرهنگ، آن قدر بالا رفته است که مردم برای رومه هم به اندازه پنیر ارزش قایل اند، و در گرمای تابستان و سرمای زمستان، برای خرید رومه صف می بندند و مشتاقانه انتظار می کشند! چه می شود کرد؟ تا بوده همین بوده که عده ای مثل جنابِ شادیبا» سلّمه الله تعالی، فقط جنبه منفی قضایا را می دیدند و عده ای هم مثل مش قربون» بقالِ محلّ، جنبه مثبت آن را.

منتها برای پنیر، هر یک ماه یک بار، توی صف می رفتند و برای رومه، هر روزی یک بار. و این نشان می دهد که فرهنگ، خیلی اهمیت دارد، حتی بیشتر از پنیر!

به قول شاعر گفتنی: زمانه را چو نکو بنگری همه توسعه فرهنگی است».

یادم می آید که من از بچگی به آشپزی علاقه داشتم و دوست داشتم هر غذایی را که می خورم، بپزم. بنابراین از فرصت هایی که در خانه تنها بودم، استفاده می کردم برای پختن غذاهایی که تنها آنها را چشیده بودم. فکر می کردم فقط چشیدن یا دیدن غذا برای پختن آن کافی است. کافی است هر آن چه که در غذا دیده ام یا چشیده ام را با هم ترکیب کنم و آن غذا را خودم بپزم.

غافل از اینکه تنها با چشیدن و دستی از دور بر آتش داشتن نمی توان قورمه سبزی پخت چون دیگر در قورمه سبزی آماده نمی توان پیاز داغ و ادویه را یافت و قورمه سبزی ات گرچه نام آن را با خود به همراه دارد اما اثری از طعم و بوی قورمه سبزی مامان پز در آن نیست! نمی دانی چه موادی را چه زمانی و در چه حجمی با هم ترکیب کنی، ابتدا از کجا آغاز کنی، اول گوشت را باید تفت بدهی یا اول لیمو را باید بریزی. اصلا آیا گوشت باید تفت بخورد؟؟؟!!!

حکایت طرح های توسعه ای ما هم حکایت همان قورمه سبزی پختن بچگی های من است. گرچه من بعد از چند تجربه یاد گرفتم که باید ابتدا از مادرم نحوه قورمه سبزی پختن را بپرسم و ابتدا تئوری آن را بدانم و بعد چندین بار هنگام قورمه سبزی پختن با روش مشاهده مشارکتی همه اصول آن را دریابم و تازه چندین بار هم با نظارت مادرم قورمه سبزی را بپزم تا قورمه سبزی من هم قورمه سبزی "قابل خوردن" باشد و این درسی شد برای تمام زندگیم که قبل از شروع هر کاری دانش و تجربه آن را باید اندوخت و بعد دست به امتحان زد. تازه آن موقع ها بیچاره پدرم قورمه سبزی های من را هم می خورد و چیزی نمی گفت و چیزی هم نمی شد

1- عمارت "ارگ کلاه فرنگی" بیرجند یادمانی منحصر به فرد در خراسان جنوبی

این اثر تاریخی که زمانی مقر حکومتی بود از یادگارهای اواخر دوره زندیه و اوایل دوره قاجار می‌باشد. : عمارت ارگ صرف نظر از فرم ویژه "زیگوارتی" و "شش اشکوبه" از چند بخش مهم تشکیل شده است. بخش هم کف بنا با داشتن کاملترین نقشه و فضاسازی، جایگاه ویژه‌ای در این بنا دارد. فضای ورودی ارگ جلوتر از طبقه هم کف ساخته شده و با چند قوس زیبا و چشمگیر طاقهایی را در آن بوجود آورده است.

این ارگ به شکل شش ضلعى و در رأس به شکل مخروط و به رنگ سفید مى‏باشد و چشم عابرین را از لحاظ زیبائى و طراحى خیره مى کند. در مجاورت این ارگ در سنوات اخیر فرماندارى بیرجند ساخته شده است. آقاى محمد حسین حدیدى‏پور ،تاریخ بناى آن را سالهاى 1264 تا 1313 هجرى قمرى مى‏داند. مصالح این ساختمان از گل، آجر، آهک و ساروچ مى‏باشد.

مجموع فضاهای بوجود آمده در طبقه هم کف ، علاوه بر دارا بودن تزیینات و فنون تزیینی گوناگون به گونه‌ای طراحی شده که فضاهای مختلف مانند هشتی ، گنبدی‌ها و اتاق‌ها به وسیله دالان‌های ارتباطی با هم مرتبط می‌باشند. حوضخانه بنا نیز مرکزیتی را در طبقه هم‌کف بوجود آورده بطوریکه ورودیهای مختلفی از فضای پیرامون حوضخانه به این محل گشوده می‌شوند. محوطه حوضخانه یک متر از کف اصلی بنا پایین تر است و به صورت هشت ضلعی طراحی و ساخته شده است. فضای پیرامون این مکان دارای طاق نماهای تزیینی با مقرنسهای زیبامی‌باشد به تعداد طاق نماها ، سکوهای کوتاهی در بخش تحتانی آن تعبیه شده است

گر چه  همواره موضوع برنامه ریزی وطراحی الگوی مسکن مناسب روستایی از دغدقه های برنامه ریزان  روستایی بوده است وعلی رغم تمام تلاش های صورت گرفته در این زمینه، برنامه ریزی وطراحی مسکن روستایی،همچنان یکی از اولویت های توسعه پایدار روستایی ایران می باشد.در مقاله حاضرکه با روش مطالعه اسنادی تدوین شده است ضمن ارزیابی برنامه های 5ساله قبل وبعداز انقلاب اسلامی وسایر اسناد با لادستی ، جایگاه مسکن روستایی ورویکردهای آنها مورد بررسی قرار گرفته است. مرور برنامه های توسعه قبل وبعد از انقلاب اسلامی  نشان می دهد ازسال 1327 که اولین برنامه توسعه کشور ایران آغاز گردید  تاکنون همواره تامین فضای ستگاهی و رویکردهای کلی طراحی مسکن مناسب مورد توجه برنامه ریزان  بوده وبه فراخور شرایط اجتماعی حاکم ودانش برنامه ریزان ،بخشی از این برنامه ها به مسکن شهری وروستایی اختصاص داده شده است .لیکن پس از انقلاب  اسلامی حجم برنامه ها واقدامات صورت گرفته به قدری افزایش یافته است که با دوره های قبل از انقلاب اسلامی قابل قیاس نمی باشدامادر مجموع  فقدان الگوی مشخص( قبل وبعدار انقلاب ) برای توسعه مناطق روستایی موجب شده است تا اقدامات دستگاههای اجرایی ذیربط عمدتا جنبه تامین زیرساخت ها وخدمات اجتماعی مانند آب وراه  حمام عمومی آموزش و پیدا نمایدو خواسته ویا ناخواسته عموماً هویت اصیل روستایی را به سمت شهری شدن سوق داده شده است .

در این شرایط اسناد بالادستی توسعه ایران از یک سو بر حفظ بافت باارزش روستایی وهویت روستا تاکید دارد وازسوی دیگر بربهسازی زیباسازی سیمای کلی روستا ومقاوم سازی بافت مسی وتولیدی روستایی تاکید دارد.علاوه براین اسناد بالادستی دیگری همچون سند چشم انداز 20ساله وتهای کلی اقتصاد مقاومتی برنامه ریزی وطراحی مسکن را مورد توجه قرارداده اند بدیهی است شناسایی دقیق  وبکار گیری شاخص های عملیاتی توسعه کالبدی فضاهای روستایی  در اسناد بالادستی می تواند کارشناسان را در ارائه الگوی مناسب توسعه مسکن روستایی  یاری رساند تا بتوانند الگوی طراحی واجرا نمایند که ضمن حفظ هویت اصیل روستایی با مقاوم سازی بافت مسی انجام پذیرد  وفضاهای کالبدی روستایی ارائه شده  از ویژگی های  اقتصادی وفرهنگی روستاییان تاثیر پذیرد وشرایط رابرای  تولید بهتر وبیشتر فراهم تر نماید

 سند چشم انداز 20 ساله نظام جمهوری اسلامی  نگاه ویژه ای به روستا وتوسعه روستایی داردو تفاوت این سند در نگاه به شهر و روستا باعث می گرددکه بربرنامه ریزی توسعه روستایی نیز دیدگاه متفاوتی حاکم شود. ویژگی های ذکرشده درسندچشم انداز 20ساله نظام جمهوری اسلامی ایران برای جامعه ایرانی (اعم از شهری و روستایی) برخورداری از دانش پیشرفته به همراه تولید علم و فناوری متکی بر سهم برتر نیروی انسانی و سرمایه های اجتماعی در تولیدملی ذکر شده است.در روند پرشتاب تکنولوژی و عصر ارتباطات و اطلاعات، نسل آینده روستایی ایفای چه نقشی را برای خود مطالبه خواهد کرد. مهم است که بدانیم امروز روستایی در کجاست، اما مهم تر آن است که بدانیم در آینده او کجا خواهد بود .برای بهره مند ساختن دولت از همدلی و توانایی های عظیم مردم روستایی چگونه به روحیه تعاون و مشکلات عمومی روستاییان عمق خواهیم بخشید
برای رشد بهره وری عوامل تولید در روستا چه ساز و کاری اندیشیده خواهد شد.

مطاله حاضر از نوع تحقیق کاربردی است که با روش مطالعه اسنادی جمع آوری و آنگاه با روش سوات تحلیل شده است در این مقاله سعی شده است تا ت ها و برنامه های اجرا شده توسعه متولیان دولتی ارزیابی شوند و برای موانع توسعه پایدار روستایی راهکار عملیاتی ارائه شود

 آمار های رسمی ومشاهدات حاکی است که هر روز دروپنجره خانه ای در روستا بسته می شود و تولیدگری بار سفر می بندد تا به خیل عظیم مصرف کنندگان بپیوندد، آنقدر که ماندن یک جوان در روستا باعث تعجب شده و گاهی از میانگین سنی حدود 60 سال برای جمعیت روستایی سخن به میان می آید.موج فزاینده شهرنشینی را می توان از یک سو به فقیرشدن نسبی مناطق روستایی و از سوی دیگر به ناهماهنگی فعالیت های عمران روستایی با توسعه روستایی نسبت داد که بازخوانی این مقوله خواهد توانست برنامه ریزی های کوتاه مدت و بلندمدت آینده را با کارایی بیشتری همراه کند.

بانگاهی به سوابق و عملکرد کارگزاران فعالیت های عمران روستایی اعم از جهاد سازندگی وجهاد کشاورزی، بنیاد مسکن، دهیاری ، دفتر مناطق محروم و . وجودناهماهنگی متولیان اقتصاد روستا، مدیریت مشارکتی روستا و عمران کالبدی و زیرساختی روستا مشهود است.وجود متولیان دولتی فراوان و ناهماهنگ و ضعف در امر توسعه برای مناطق روستایی و بخش کشاورزی موجب شده است تا چرخش امور در مناطق روستایی تحت تأثیر طیف وسیعی از مراکز تصمیم گیری دولتی قرار داشته باشد و تا زمانی که چرخه یاد شده با روند منطقی سامان نیابد مشکلات متراکم تر شده و باقی خواهد ماند.
در حوزه نظام برنامه ریزی و مدیریت توسعه علاوه بر چالش هایی ناشی از نگرش بخشی، مواردی دیگر از جمله نگاه بالا به پائین در برنامه ریزی و توزیع منابع، حاکمیت رویه فن سالارانه ودولت محور و فقدان مشارکت جویانه وجود دارد. تنوع فعالیت ها نظیر تهیه و اجرای طرح هادی روستایی، طرح ساماندهی ست گاه های روستایی، صدور سند و واگذاری زمین روستایی، طرح بهسازی بافت های باارزش روستایی، بهسازی و نوسازی مسکن روستایی (با بهره برداری از نظام فنی روستایی)، آب و فاضلاب روستایی، راه روستایی، کشاورزی و صنایع روستایی، سایر تأسیسات زیربنایی و غیره مؤید این نگاه است که درآمدهای بی دردسر نفتی ما را به سمت هدایت منابع دولتی و غیر روستایی و توسعه برون زا سوق داده است.

برای توسعه همه جانبه ،هماهنگ و پایدار روستایی توصیه می شود1-برای برنامه ریزی توسعه ساختار ستاد توسعه پایدار روستایی ذیل شورای برنامه ریزی استان ها ایجادشود و تگذاری توسعه روستایی به این ستاد محول شود 2-.تجمیع تگذاری های اقتصادی روستا با محوریت وزارت جهاد کشاورزی (و همکاری وزارت کاررفاه وتعاون  و دیگر بخش های اقتصادی)، تگذاری های عمرانی با محوریت بنیاد مسکن (و همکاری وزارت راه شهر سازی، وزارت نیرو و دیگر بخش های عمرانی) و تگذاری های مدیریت روستا با مرکز توسعه روستایی  وزارت کشور (و همکاری دیگر بخش های مرتبط) صورت پذیرد 3-ت گذاری و هماهنگی تصویب مطالعات توسعه عمران وتوسعه شهرستان وهمچنین مطالعه طرح ساماندهی توسعه فضاهای اقتصادی اجتماعی که به ترتیب توسط بنیاد مسکن انقلاب اسلامی ووزرات جهاد کشاورزی انجام می شود به ستادیادشده محول شود 4- برای تهیه بسته توسعه پایدارروستایی مندرج در ایین نامه اجرایی ماده 194 برنامه پنجم توسعه اعتبار ویژه  مطالعه مناطق روستایی تامین در در اختیار دستگاه های دولتی ذیربط قرارگیرد

امروزه نقش بارز و اساسی سازمانها و تشکل های غیردولتی در برنامه ریزیهای فعالیتهای توسعه ای بر هیچ دولتی پوشیده نیست. اینگونه سازمانها اگرچه پدیده نوظهوری نیستند، اما میزان سرعت، رشد و گسترش توانمندی و کارایی آنها در توسعه مشارکت های مردمی، نکته قابل توجه و حائز اهمیتی است که دولت ها را بفکر واداشته تا به انحای مختلف بسترهای لازم، مناسب و مؤثر را برای ادامه حیات و گسترش سازمانهای غیردولتی فراهم سازند. مطاله حاضر از نوع تحقیق کاربردی از نظر روش مطالعه پیمایشیو در این مقاله سعی شده است تا ت ها و برنامه های اجرا شده توسعه متولیان دولتی ارزیابی شوند و برای موانع توسعه پایدار روستایی راهکار عملیاتی ارائه شود

با توجه به اامات تهای اجرایی اصل 44 قانون اساسی وقوانین عادی ایین نامه وضوابط اعلام شده در مورد کاهش تصدی گری در وظایف دولتی ، هریک از دستگاههای دولتی بنا به وظایف خود اقدام به تاسیس تشکل ها وسازمانهای غیر دولتی نموده اند وهریک از این تشکلها وسازمانها باپشتیانی دستگاه حامی خود درصد جذب روستاییان برای خرید خدمات می باشند ویا با جذب اعتبارات مر بوط وظایف تصدیگری دستگاه درصدد انجام وظایف تصدیگری سایر دستگاهها می باشند در این میان مردم برای دریافت خدمات از سازمانهای غیر دولتی دچار تردید شده اند

درحال حاضر دستگاه های دولتی متعدد برای بیمه روستاییان فعال شده اند وزارت بهداشت ودرمان بیمه خدمات درمانی  وبیمه روستایی  را ،بیمه مرکزی ایران بیمه جامع روستایی ( ماشین الات کشاورزی وواحد های مسی روستایی وحوادث) صندوق بیمه کشاورزی  بیمه محصولات کشاورزی  مدیریت می نماید.و از روستاییان می خواهند تحت پوشش بیمه درآیند ودر اجرای طرح های توسعه روستایی  نیز شرکتهای فنی مهندسی،،شرکتهای تعاونی روستایی، انجمن های صنفی تولیدی ، شرکتهای تعاونی دهیاری ها  به مدد دستگاه دولتی حامی مدعی اجرای طرح های توسعه روستایی می باشند ودر این راستا خود را نسبت به سایر موسسات غیر دولتی برای اجرای طرح ها محق تر می د انند واز دستگاههای اجرایی می خواهند اجرای طرح های خود را به آنان بسپارنداین وضعیت شرایط

 باید توجه داشت که توسعه اقتصادی هنگامی به توسعه ای پایدار تبدیل خواهد شد که بر شالوده توسعه اجتماعی بنیانگذاری و پی ریزی شود.

امروزه صنعت گردشگری روستایی وطراحی مسکن روستایی درفرآیند توسعه روستایی درکشورهای مختلف جهان از اهمیت بالایی درامر توسعه روستایی برخوردار می باشد.علی رغم  پتانسیل های بالا و جاذبه های فراوان گردشگری روستایی در ایران، تاکنون  گردشگری روستایی به عنوان یکی از مولفه های  تاثیر گذار درامرتوسعه روستایی ایران نقش ایفا ننموده است.همچنین به دلیل  اهمیت مسکن روستایی در فرآیند توسعه وبراساس اصل 31 قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران وسایر اسناد بالادستی، توجه به برنامه ریزی کالبدی ستگاه های روستایی در دستور کار سازمانها و نهادهای توسعه روستایی قرار گرفته است. از یک سو اهمیت گردشگری روستایی در توسعه روستایی از سوی دیگر اامات قانونی  طراحی مسکن روستایی،ضرورت تحلیل اثرات متقابل طراحی مسکن روستایی وگردشگری روستایی به عنوان دو مولفه مهم وتاثیر گذار توسعه روستایی را گوشزدمی نماید.روش تحقیق پژوهش حاضر، از نظر هدف؛ کاربردی و از نظر روش؛ کیفی- تحلیلی بوده و قلمرو مکانی تحقیق روستاهای استانهای خراسان رضوی  وجنوبی می باشدنگارندگان سعی داشته اند براساس مطالعه میدانی ومشاهدات عینی، رویکرد کلی اجری طرح های توسعه کالبدی فضاهای روستایی وگردشگری وهمچنین تغییرات کالبدی روستاها وآثار باقی مانده از آنها در قلمرو تحقیق ر ا با روش سوات تحلیل نمایند.نتایج تحقیق نشان می دهد که همواره  گردشگری طبیعی شامل  (شرایط طبیعی و مورفولوژیکی روستا- جاذبه های بکر پیرامون روستا- گیاهان خاص وکمیاب شیوه زندگی -حیوانات بومی و محلی روستا5  ) و گردشگری کالبدی ومعماری روستا  خانه ها و اماکن روستایی( مانند کلبه ها، خانه های خشتی،سنگی وکاه گلی و . وسبک معماری آنها) گردشگری مذهبی وتاریخی روستاها ( شامل امام زاده ها ومساجد روستایی وابنیه باستانی و) گردشگری جاذبه های  اقتصادی( شامل جاذبه های اقتصادی، صنایع دستی و محلی) و گردشگری اجتماعی فرهنگی روستا شامل آداب و رسوم  نوع  پوشش مردان ون وسایر جاذبه های فرهنگی و اجتماعی روستا) همراه با غذاهای محلی و سنتی روستاییان به دلیل متمایز بودن از جامعه شهری ودوری ازآلودگی وبالابودن ضریب امنیت غذایی  موجبات جذب گردشگران داخلی وخارجی به روستاها می آورد. همچنین یافته ها نشان می دهد که توسعه کمی فضاهای روستایی به مدد اعتبارات دولتی وبرنامه اجرایی دستگاهها در سال های اخیر جهش قابل توجهی داشته است لیکن جاذبه های گردشگری کالبدی روستاها به واسطه نگاه شهری برنامه ریزان به توسعه کالبدی روستاها شدیدآً تخریب  شده است.و زیر ساخت های گردشگری اجتماعی وفرهنگی نیز به مدد رسانه های جمعی به فراموشی سپرده شده است حتی فرهنگ شهرهای ایران نیز تحت تاثیر وتهاجم فرهنگ رایج در پایتخت قرارگرفته  است وعلاوه براین ها  صنایع دستی روستایی ن ومردان روستایی به عنوان نمادی از فرهنگ غنی روستایی نیز  به دلیل بی مهری دولتها در طی 70 سال اخیر ، منسوخ شده ویا در حال منسوخ شدن می باشند. اگرچه اسناد بالادستی  برای توسعه کالبدی روستا ، بر حفظ هویت روستاها وسیمای کلی روستاها تاکید دارد و بر همین اساس طرح های اجرایی واعتباری قابل توجهی برنامه ریزی شده ومی شود . لیکن بدلیل نگاه شهری برنامه ریزان  به توسعه روستایی ، کالبد روستاها که بایستی محملی مطمئن برای  اجرای بسیاری برنامه های توسعه باشد،خود دچار از هم گسیختگی شده است . بانگاهی کلی به سیمای کالبد روستاها بسادگی می توان دریافت که برنامه های اجراشده موجب شده نظم ساختاری فضای کالبدی روستاها و بافت روستایی مختل شود وهویت بافت اصیل روستایی، در دل معماری های مدرن وغیر بومی گم شده است. در صورت تداوم روند کنونی توسعه کالبد ی در فاصله نه چندان دور، روستاهای ایران تبدیل به شهرک روستاهای کوچک وبرزگی خواهند شدکه از اصالت فرهنگی خاص دور مانده و مسکن ،غذا ، لباس محلی ومظاهر فرهنگی روستایی. منطبق با  مظاهرفرهنگی و اجتماعی  شهرهای بزرگ ایران وسایر کشورها خواهدبود ودر آنصورت برای گردشگران چه انگیزه ای باقی خواهد ماند که رنج سفر را برخود هموار نماید تا از جاذبه های کالبدی" کپی برابر اصل جاذبه های گردشگری شهرودیار خود" دیدن نماید. بدین جهت برای توسعه پایدار روستایی توصیه می شوددستگاههای اجرایی با مشارکت نهادهای محلی روستایی عوامل تأثیر گذار محیطی، اجتماعی و اقتصادی در الگوی معماری مسکن روستایی را شناسایی نموده وآنگاه توسعه کالبد روستایی را باحفظ هویت روستایی وبافت های با ارزش روستایی را در اولویت قرار دهند.بدیهی  است در این راستا بایستی مکانیزم اجرایی طراحی مسکن روستایی متمایز از طراحی شهری تعریف شود تا توسعه کالبد روستا بااستفاده از مصالح بومی منطقه و رعایت اصل مقاوم سازی بافت مسی وهمچنین اامات ونیازهای ست در مناطق روستایی پیگیری گردد وبر محمل کالبدی اصیل روستایی، همرا ه بامقاوم سازی وزیبای روستا ها بتوان سایر ابعاد گردشگری روستایی را توسعه داد.